دانستنی ها

مقدمه

یکی از مهم‌ترین وظایف والدین در سال‌های ابتدایی زندگی کودک، اطمینان از سلامت جسمی و ذهنی اوست. غربالگری‌های سلامت کودکان و نوزادان، مجموعه‌ای از آزمایش‌ها و معاینات دوره‌ای هستند که به منظور تشخیص زودهنگام بیماری‌ها، ناهنجاری‌های مادرزادی و اختلالات رشدی انجام می‌شوند. این تست‌ها نه‌تنها به پیشگیری از بروز مشکلات جدی در آینده کمک می‌کنند، بلکه مسیر درمان سریع‌تر و مؤثرتری را فراهم می‌سازند.

در این مقاله جامع به بررسی کامل انواع تست‌های غربالگری مورد نیاز کودکان و نوزادان، زمان مناسب انجام آن‌ها و اهمیت هر کدام خواهیم پرداخت.

تعریف غربالگری در کودکان و نوزادان

غربالگری به معنای شناسایی زودهنگام بیماری‌ها در افرادی است که هنوز علائم خاصی ندارند. در کودکان و نوزادان، این روش به والدین و پزشکان کمک می‌کند تا اختلالات ژنتیکی، متابولیک، شنوایی، بینایی، رشد و … را پیش از پیشرفت بیماری، شناسایی کنند.

دلایل اهمیت غربالگری در دوران نوزادی و کودکی

• تشخیص زودهنگام بیماری‌های ژنتیکی و متابولیک
• پیشگیری از عوارض جدی در آینده
• شروع درمان به موقع و کاهش هزینه‌های درمانی بلندمدت
• ارتقاء کیفیت زندگی کودک

مهم‌ترین آزمایش‌های غربالگری نوزادان

۱. غربالگری بیماری‌های متابولیک مادرزادی (غربالگری روز سوم تولد)

این تست که در روزهای ۳ تا ۵ تولد انجام می‌شود، شامل نمونه‌گیری از پاشنه پای نوزاد است. هدف آن شناسایی بیماری‌هایی است که در صورت عدم درمان به موقع، منجر به عقب‌ماندگی ذهنی یا مرگ می‌شوند.

شایع‌ترین بیماری‌هایی که بررسی می‌شوند:

• کم‌کاری مادرزادی تیروئید (CH)
• فنیل‌کتونوری (PKU)
• گالاکتوزمی
• بیماری ادرار شربت افرا (MSUD)
• نقص آنزیم G6PD (فاویسم)

۲. تست شنوایی نوزادان (OAE و AABR)

• تست OAE (انتشار صوتی گوش)
• تست AABR (پاسخ مغزی شنیداری خودکار)

این آزمایش‌ها معمولاً پیش از ترخیص از بیمارستان انجام می‌شوند و در صورت نیاز در مراکز تخصصی پیگیری می‌گردند.

۳. غربالگری بینایی در نوزادان نارس (ROP)

نوزادانی که قبل از هفته ۳۱ بارداری متولد شده‌اند یا وزن کمتر از ۱۵۰۰ گرم دارند، در معرض بیماری رتینوپاتی نوزادان نارس هستند و باید معاینه چشم توسط متخصص چشم انجام شود.

آزمایش‌های مهم دوران شیرخوارگی و کودکی

۴. بررسی رشد و تکامل (Growth and Development Screening)

در هر ویزیت دوره‌ای، پزشک باید:

• وزن، قد و دور سر را اندازه‌گیری کند
• مهارت‌های حرکتی، گفتاری، اجتماعی کودک را ارزیابی نماید

در صورت مشاهده تاخیر رشدی، ارجاع به مراکز تخصصی ضروری است.

۵. غربالگری اوتیسم (ASD)

• انجام غربالگری با ابزار M-CHAT-R/F بین ۱۸ تا ۲۴ ماهگی
• تشخیص زودهنگام اوتیسم نقش بسیار مهمی در درمان و پیشرفت کودک دارد

۶. غربالگری کم‌خونی (فقر آهن)

• اولین بار در سن ۹ تا ۱۲ ماهگی و سپس در صورت نیاز تکرار می‌شود
• انجام آزمایش CBC برای بررسی هموگلوبین و MCV
• بررسی سطح فریتین در موارد خاص

۷. غربالگری سرب خون (Lead Screening)

• مخصوص کودکانی که در معرض رنگ‌های سرب‌دار یا خاک آلوده هستند
• انجام این تست در ۱۲ تا ۲۴ ماهگی توصیه می‌شود

تست‌های اختیاری یا خاص در کودکان

۸. آزمایش چربی خون (Lipid Profile)

• در کودکان بالای ۱۰ سال که سابقه خانوادگی بیماری‌های قلبی زودرس دارند
• بررسی کلسترول، HDL، LDL و تری‌گلیسرید

۹. غربالگری دیابت نوع ۱ و ۲

• در کودکان دارای اضافه‌وزن یا چاقی و سابقه خانوادگی دیابت
• بررسی قند خون ناشتا و HbA1c

۱۰. تست عملکرد تیروئید

• در کودکانی با علائم اختلال رشد یا تاخیر تکامل
• بررسی TSH و Free T4

جدول زمان‌بندی آزمایش‌های غربالگری کودک و نوزاد

نکات مهم برای والدین

• همیشه با پزشک کودک در مورد زمان‌بندی غربالگری‌ها مشورت کنید.
• در صورت سابقه خانوادگی بیماری خاص، غربالگری‌های تخصصی زودتر آغاز شود.
• تأخیر در انجام غربالگری ممکن است منجر به عوارض غیرقابل جبران شود.

نتیجه‌گیری

غربالگری سلامت کودکان و نوزادان نه‌تنها یک وظیفه پزشکی بلکه مسئولیتی حیاتی برای والدین محسوب می‌شود. تشخیص زودهنگام اختلالات، امکان درمان مؤثرتر و کاهش هزینه‌های درمانی را فراهم می‌آورد. با آگاهی از تست‌های مورد نیاز و زمان مناسب انجام آن‌ها، می‌توان آینده‌ای سالم‌تر برای فرزندان رقم زد.