حتماً تا به حال برای شما این سوال پیش آمده است که نتایج آزمایش شما چه معنایی دارند؟ قطعا شما با مشاهده نتایجی که عدد آن بالاتر از محدوده مرجع است (اعدادی که در جلوی نتایج آزمایش شما نوشته شده است)، احساس نگرانی می‌کنید.
نتیجه بعضی از آزمایش‌ها به صورت بله (Yes) یا خیر (No) گزارش می‌شوند. به عنوان مثال، نتیجه آزمایش کشت نمونه گلو شما از نظر وجود عفونت باکتریایی مثبت گزارش می‌شود. نتیجه بسیاری از آزمایش‌های دیگر به صورت عدد گزارش می‌شوند. این نتایج به خودی خود معنایی ندارند و در مقایسه با مقادیر مرجع معنی پیدا می‌کنند. 
نتایج آزمایش‌ شما که مقادیر آنها خارج از محدوده مرجع می‌باشند، سرنخ‌هایی را در ارتباط با احتمال وجود شرایط غیر عادی یا بیماری شما در اختیار پزشک قرار می‌دهد.

نکات مهم در ارتباط با محدوده مرجع و تفسیر جواب آزمایش

مقادیر مرجع، مقادیر مورد انتظار در یک فرد سالم هستند که در بعضی اوقات مقادیر نرمال نیز نامیده می‌شوند.
از طریق مقایسه نتایج آزمایش‌ با مقادیر مرجع، شما و پزشک متوجه خواهید‌ شد که آیا نتایج شما خارج از محدوده مرجع می‌باشد یا خیر. مقادیری که خارج از محدوده نرمال هستند، سرنخ‌هایی را در ارتباط با احتمال وجود شرایط غیرعادی یا بیماری شما در اختیار پزشک قرار می‌دهد. 
۳ نکته مهم که لازم است در ارتباط با محدوده مرجع  و تفسیر جواب آزمایش خود بدانید در ادامه مطلب مطرح می‌شود.

1. نتیجه نرمال یک آزمایشگاه ممکن است برای آزمایشگاه دیگر غیر نرمال باشد. بنابراین، شما باید برای ارزیابی نتایج آزمایش خود از محدوده‌های مرجع تعیین شده توسط آزمایشگاهی که در آن نمونه داده‌اید، استفاده کنید. در حالی که دقت تست‌های آزمایشگاهی در طی چند دهه گذشته بطور قابل توجهی بیشتر شده است، اما ممکن است به دلیل تفاوت در تجهیزات آزمایشگاهی، معرف‌های شیمیایی مورد استفاده و تکنیک‌های آنالیز از آزمایشگاهی به آزمایشگاه دیگر متفاوت باشد. از اینرو، در مورد اغلب تست‌های آزمایشگاهی مقدار مرجع ثابتی وجود ندارد. این مسئله یکی از مهم‌ترین دلایلی است که مقادیر مشخص و اطلاعات کاملا دقیقی برای اغلب تست‌ها در وب سایت کولایف وجود ندارد. 
2. نتایج نرمال، نوید سلامتی به شما نمی‌دهند. با وجود آنکه نرمال بودن نتایج همه آزمایش‌ها نشانه خوبی است اما ضمانت صد در صدی برای سلامت بودن شما نیست. بسیاری از آزمایش‌ها در افراد سالم و بیمار نتایج مشابهی دارند. بنابراین، با وجود مشاهده نتایج نرمال در برگه آزمایش شما، همچنان این احتمال وجود دارد که یک مشکل پنهان وجود داشته باشد. باید توجه داشت که نتایج تست‌های آزمایشگاهی در افراد بیمار نیز می‌تواند در محدوده مرجع قرار بگیرند، به خصوص زمانی که فرد در مراحل اولیه بیماری است.
3. یک نتیجه غیر نرمال به معنای بیمار بودن شما نمی‌باشد. یک نتیجه خارج از محدوده مرجع می‌تواند به مشکلی در رابطه با سلامتی شما اشاره داشته یا نداشته باشد. از آنجایی که بسیاری از مقادیر مرجع بر اساس دامنه‌های آماری مورد انتظار در افراد سالم می‌باشند، این احتمال وجود دارد که شما یکی از افراد سالمی باشید که در خارج از دامنه آماری قرار می‌گیرد؛ مخصوصاً در مواردی که نتایج آزمایش شما نزدیک به مقادیر مورد انتظار محدوده مرجع است. با این وجود، محدوده‌های غیر نرمالی که با مقادیر مورد انتظار تفاوت زیادی داشته باشند، به پزشک شما این اخطار را می‌دهد که ممکن است مشکلی وجود داشته باشد.

محدوده مرجع در تفسیر جواب آزمایش به چه معنا است؟

یک محدوده مرجع مجموعه‌ای از مقادیری است که حد بالا و پایین یک تست آزمایشگاهی را بر اساس نتایج بدست آمده از افراد سالم مشخص می‌کند. محدوده مرجع هر آزمایش در نتیجه تحقیقات فراوان بر روی جوامع انسانی بزرگ و متفاوت تعیین شده است. محدوده مقادیر مرجع ممکن رنج نرمال یا محدوده نرمال نیز نامیده شوند. مقادیر محدوده مرجع ممکن است وابسته به جنس، سن، نژاد و نوع نمونه (خون، ادرار، مایع مغزی نخاعی، و …) باشد. همچنین می‌توانند تحت تاثیر شرایطی مانند گرسنگی و تمرینات ورزشی قرار بگیرد. محدوده مرجع مقادیری را در اختیار پزشک قرار می‌دهد تا از طریق مقایسه آن‌ها با نتایج آزمایش شما، وضعیت سلامتی شما را ارزیابی کند. با این وجود، معنای واقعی نتیجه یک آزمایش، تنها زمانی مشخص می‌شود که به همراه دیگر اطلاعات مربوط به سلامتی شما مورد بررسی قرار گیرد. به عنوان مثال، تمرینات ورزشی، سابقه خانوادگی، آخرین وضعیت سلامتی شما، و هر نوع دارویی که به صورت طولانی مدت و یا در روزهای قبل از انجام آزمایش مصرف کرده‌اید.
با وجود آنکه در حال حاضر بسیاری از مردم نتایج آزمایش‌های خود را بطور مستقیم و از طریق اینترنت پیگیری می‌کنند، اما تنها تعداد بسیار کمی از گزارش‌های آزمایشگاهی به گونه‌ای طراحی شده‌اند که افراد غیر متخصص دانش پزشکی بتوانند آن‌ها را درک کنند. مطالب این مقاله برای درک نتایج تست‌های آزمایشگاهی به شما کمک خواهد کرد.

محدوده‌های مرجع آزمایش چگونه تعیین می‌شوند؟

محدوده‌های مرجع از طریق آزمایش‌هایی که بر روی جمعیت بزرگی از افرادی که مشخصات کلیدی مشابهی دارند، تعیین می‌شود. برای تعیین محدوده مرجع یک آزمایش ممکن است که نیاز به انجام مطالعات اختصاصی باشد، و یا از محدوده‌های مرجع تعیین شده توسط کارخانه‌های سازنده کیت‌های مورد استفاده یا آزمایشگاه‌های دیگر استفاده شود. حتی در مواردی این امکان وجود دارد که برای تعیین محدوده‌های مرجع از داده‌های حاصل از بررسی بیماران استفاده شود. 
مهم‌ترین مرحله در تعیین محدوده مرجع هر تست، تعیین جمعیت مرجع آن است که شامل گروهی از افرادی است که نماینده محدوده مرجع هستند. 
با توجه به نوع آزمایش و فاکتورهایی که ممکن است بر آن آزمایش اثر بگذارند، مانند سن، جنس، نژاد، سلامتی عمومی با سابقه پزشکی و جمعیت مرجع انتخاب می‌شوند. 
تعداد افراد شرکت کننده در تعیین جمعیت مرجع نیز بسیار مهم می‌باشد. این افراد باید متناسب با مشخصات جمعیت مرجع انتخاب شوند و همگی خصوصیات مشابهی داشته باشند. علاوه بر این، در شرایط تقریباً یکسانی آزمایش شوند و نتایج آن‌ها به یک شکل مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. در مورد بسیاری از تست‌ها، مقادیری که به عنوان محدوده مرجع تعیین می‌شوند، بطور متوسط بر اساس نتایج بدست آمده از بررسی ۹۵ درصد از افراد جمعیت مرجع می‌باشد.

چرا برای بعضی از آزمایش‌ها بیشتر از یک محدوده مرجع وجود دارد؟

برای بعضی از آزمایش‌ها ممکن است بیشتر از یک محدوده مرجع وجود داشته باشد. این مسئله به دلیل وجود فاکتورهای مختلفی است که می‌توانند بر محدوده مرجع تاثیر داشته باشند. سن و جنس از معمولی‌ترین این فاکتورهای هستند. در ادامه این بخش چند مثال برای درک واضح‌تری از این مسئله ذکر می‌شود.

1. مقادیر مرجع معمولاً برای کودکان و نوجوانان بطور قابل توجهی در مراحل مختلف رشد تغییر می‌کند؛ چرا که این گروه سنی در حال رشد هستند و شرایط فیزیولوژیک آن‌ها در مقایسه با افراد بالغ بسیار متفاوت است. آزمایش آلکالین فسفاتاز (Alkaline phosphatase,ALP) مثال بسیار خوبی در این مورد است. آنزیم آلکالین فسفاتاز، آنزیمی است که در سلول‌های استخوانی جدید وجود دارد. بنابراین زمانی که سلول‌های استخوانی جدید در حال ساخت هستند، غلظت آن در بدن افزایش می‌یابد. با توجه به این موضوع، بالا بودن مقادیر مرجع ALP در کودکان و نوجوانان، که استخوان‌های سالم در حال رشد دارند، امری کاملاً طبیعی است، در حالی که در بزرگسالان، سطح بالای ALP  ممکن است نشان دهنده بیماری‌های استخوانی یا کبدی باشد. 
2. بعضی از محدوده‌های مرجع فقط متعلق به گروه خاصی از جمعیت می‌باشد. به عنوان مثال، در طول دوران بارداری بسیاری از فاکتورهای شیمیایی بدن تغییر می‌کند. به همین دلیل، محدوده‌های مرجع در دوران بارداری برای بعضی از تست‌ها کاملاً اختصاصی است. بنابراین آنچه که برای یک خانم باردار می‌تواند معمولی باشد، ممکن است برای افراد معمولی خطرناک باشد.
3. آزمایش کراتینین ادرار (Creatinine test) وابسته به جنس و سن می‌باشد. نتایج این تست می‌تواند به شکل جدول زیر گزارش شوند. کراتینین یک محصول فرعی است که بطور طبیعی در اثر فعالیت‌های ماهیچه‌های بدن تولید می‌شود و از طریق کلیه‌ها حذف می‌شود. بنابراین، آزمایش کراتینین ادرار اغلب به عنوان معیاری برای بررسی عملکرد کلیه‌ها درخواست داده می‌شود. سطح کراتینین ادرار افراد تحت تاثیر مقدار توده عضلانی آن‌ها می‌باشد. بر همین اساس، به دلیل آنکه حجم توده عضلانی در مردان بیشتر از زنان است، سطح کراتینین مردان نیز بطور طبیعی بالاتر از زنان می‌باشد.
    

نتایج آزمایش خارج از محدوده مرجع چه معنایی دارند؟

آزمایشگاه‌ها نتایج تست بیماران را بر اساس محدوده‌های مرجع تعیین شده توسط خودشان گزارش می‌دهند. نتایجی که خارج از محدوده مرجع باشند، بطور مشخصی نشان داده می‌شوند و معمولاً نظراتی بصورت بالا (High)، پائین (Low) و یا سرحد خطر (Borderline) در مقابل آن‌ها نوشته می‌شود. بعضی از نتایج با اصطلاح Critical value به معنای مقادیر بحرانی گزارش می‌شوند و اشاره به شرایط غیر معمول و تهدید کننده دارد. هر آزمایشگاه آزمایش‌های کلیدی خود را که با این مقادیر تهدید کننده در ارتباط هستند، مشخص می‌کند و از این طریق مقادیر بحرانی سریعاً به پزشک گزارش داده می‌شوند. زمانی که نتایج یک یا چند آزمایش شما خارج از محدوده مرجع باشد، پزشک شما آن نتایج را با توجه به سوابق پزشکی و خانوادگی شما، فعالیت‌های فیزیکی، نوع تغذیه و فاکتورهای دیگر مورد بررسی قرار می‌دهد و بهترین روش درمان را برای شما تصمیم گیری می‌کند.
در زمانی که نتایج شما خارج از محدوده مرجع قرار می‌گیرد ممکن است سوالاتی برای شما و پزشکتان مطرح شود. در ادامه این بخش به بررسی این سوالات می‌پردازیم.
 

نتایج شما چقدر خارج از محدوده هستند؟

نتایج آزمایش شما که بالاتر یا پایین‌تر از محدوده مرجع قرار دارند اشاره واضح به این مسئله دارند که نیاز به بررسی‌های بیشتر دارند. اما در مورد نتایجی که کمی بالاتر یا پایین تر از محدوده نرمال هستند چه باید کرد؟
در بخش‌های دیگر این مقاله توضیح خواهیم داد که افراد سالم نیز ممکن است به دلایل مختلف نتایج خارج از محدوده مرجع داشته باشند. البته باید توجه داشت که این موضوع به نوع آنالیت مورد آزمایش نیز بستگی دارد، به طوری که برای بعضی از آنالیت‌ها مانند مارکرهای سرطانی یا کراتینین، نتایج آزمایش حتی اگر کمی خارج از محدوده باشند، باید مورد توجه قرار گیرند. در این موارد ممکن است پزشک شما پیشنهاد دهد که آزمایش شما پس از مدتی مجدداً تکرار شود تا مشخص گردد که آیا مقادیر خارج از محدوده ثابت هستند، افزایش یافته اند یا به حد نرمال خود باز گشته‌اند. این نتایج در تشخیص روند پیشرفت بیماری نقش بسیار مهمی دارند.
 

چگونه نتایج آزمایش شما می‌تواند با بقیه موارد پزشکی شما مطابقت دارد؟

نتایج خارج از محدوده آزمایش شما در کنار اطلاعاتی که پزشک در مورد وضعیت سلامتیتان جمع آوری کرده است، تشخیص بیماری شما را تایید می‌کند. همچنین می‌تواند شدت بیماری شما را نشان دهد، و یا اشاره به لزوم انجام آزمایش‌های تکمیلی داشته باشد.

در صورتی که نتایج آزمایش شما با شواهد بالینیتان مطابقت نداشته باشد، چه باید کرد؟

در این شرایط پزشک مجدداً انجام آزمایش شما را درخواست می‌کند. دلیل این مسئله وجود فاکتورهای جانبی مختلفی است که می‌توانند بر نتایج آزمایش شما اثر داشته باشند. 

• عدم اطلاع کامل شما از آمادگی‌های قبل از انجام آزمایش می‌تواند نتایج شما را تحت تاثیر قرار دهد. برای انجام بعضی از آزمایش‌ها لازم است که آمادگی‌های خاصی قبل از انجام آزمایش داشته باشید مانند ناشتا بودن (پرهیز از خوردن مواد غذای بجز آب ۱۲ ساعت قبل از انجام آزمایش) ، خودداری از خوردن بعضی از مواد غذایی برای مدتی قبل از انجام آزمایش، اجتناب از مصرف بعضی از داروها یا مواد مکمل، عدم استفاده از مشروبات الکلی و کشیدن سیگار و حتی بارداری. انجام فعالیت‌های ورزشی سخت یا فعالیت‌های بدنی شدید در روز قبل و یا اتفاق افتادن حوادث غیر قابل انتظار نیز ممکن است منجر به نتایج  غیر نرمال آزمایش شما شود.  
• خطاهای ناشی از پردازش یا حمل و نقل صحیح نمونه (مانند یخچال‌گزاری، قرار گرفتن در معرض گرما، جداسازی به موقع گلبول های قرمز از سرم و پلاسما) نیز می‌توانند بر نتایج آزمایش شما اثر منفی بگذارند.

چه فاکتورهایی بر محدوده مرجع نتایج آزمایش شما تاثیر می‌گذارند؟

دلایلی برای خارج شدن نتایج آزمایش شما از محدوده مرجع در حالی که شما کاملاً سلامت هستید و تمام آمادگی‌های قبل از انجام آزمایش را رعایت کرده اید، وجود دارد. همان طور که در بخش‌های قبل این مقاله ذکر شد نتایجی که بطور قابل توجهی خارج از محدوده نرمال قرار می‌گیرند نیاز به بررسی دقیق دارند. با این وجود، فاکتورها که باعث می‌شوند نتایج آزمایش شما تنها مقدار کمی بالاتر یا پایین تر از محدوده مرجع قرار بگیرند بطور خلاصه شرح داده می‌شوند. 
 

تنوع آماری

بطور معمول محدوده‌های مرجع بر اساس نتایج بدست آمده از ۹۵ درصد از جمعیت سالم مورد آزمایش تعیین می‌شوند. بنابراین از نظر آماری این معنی را می‌دهد که نتایج ۵ درصد از افراد سالم می‌تواند خارج از محدوده‌های مرجع تعیین شده قرار بگیرد.
 

تنوع بیولوژی

در صورتی که پزشک یک آزمایش را در چند نوبت متفاوت برای شما درخواست دهد، این امکان وجود دارد که با وجود آنکه شما سلامت هستید، نتایج آزمایش‌تان خارج از محدوده نرمال قرار گیرند. این مسئله به این علت است که بدن شما همواره در حال تغییر می‌باشد. افزایش سن، تغییر رژیم‌های غذایی، چرخه‌های هورمونی، سطح فعالیت‌های فیزیکی، خوردن الکل، مصرف بعضی از داروها، و حتی تغییر فصل می‌تواند بر تغییرات شیمیایی بدن شما تاثیر بگذارند. بدین ترتیب، نتایج یک آزمایش در شما می تواند تحت شرایط مختلف خارج از محدوده های نرمال قرار بگیرند.
 

تنوع فردی

دامنه‌های مرجع معمولاً از طریق جمع‌آوری نتایج بررسی شده در تعداد زیادی از افراد و تعیین میانگین نتایج مورد انتظار (میانگین) و نتایج متفاوت مورد انتظار (انحراف از معیار) در آن‌ها مشخص می‌شود. 
افرادی هستند که با وجود سلامتی کامل، نتایج آزمایش آن‌ها خارج از محدوده‌های مرجع مورد انتظار قرار می‌گیرد. 
اگر شما در رابطه با مواردی که می‌توانند بر نتایج آزمایش و غیر نرمال شدن آن‌ها تاثیر بگذارند اطلاع دارید، حتماً آن را با پزشک خود در میان بگذارید. هرگز گمان نکنید که پزشک شما در زمان بررسی نتایج برگه آزمایش شما کاملاً حضور ذهن دارد.

دامنه‌های مرجع در میان آزمایشگاه‌های مختلف چندان متفاوت نیست، اما این احتمال وجود دارد که نتیجه یک آزمایشگاه در حالی که در محدوده مرجع می‌باشد، خارج از محدوده مرجع آزمایشگاه دیگر قرار گیرد.
باید توجه داشت که تمام آزمایشگاه‌های بالینی بصورت دوره‌ای و بر اساس دستورالعمل‌های فدرال (بازرسی کلینیکی آزمایشگاهی سال ۱۹۸۸ و CLIA 88) بازرسی می‌شوند و روش‌های آن‌ها بطور گسترده از نظر رعایت اصول کنترل کیفی مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. از این رو با اعتماد به دامنه‌های مرجع هر آزمایشگاه می‌توانید نتایج آزمایش خود را با کمک پزشک مورد بررسی قرار دهید.

در صورتی که برای بررسی وضعیت یک بیماری لازم به انجام آزمایش‌های دوره‌ای باشد، رعایت چه نکاتی ضروری است؟

اگر شرایط سلامتی شما به گونه‌ای است که لازم است تحت نظارت پزشک قرار داشته باشید و تست‌های آزمایشگاهی را در فواصل زمانی منظم انجام دهید، به شما پیشنهاد می‌شود که برای انجام تست‌های خود در حد امکان به یک آزمایشگاه مراجعه نمایید. 
وب سایت آرمایشگاه کوثر به شما توصیه می‌کند که نکات زیر را همواره بخاطر داشته باشید:

1. پزشک خود را تغییر می‌دهید و پزشک جدید آزمایشگاه جدیدی را برای انجام تست‌ها به شما پیشنهاد می‌دهد.
2. پزشک سابق شما آزمایشگاه جدیدی را به شما پیشنهاد می‌کند.
3. شما تحت شرایط خاص مجبور به انجام آزمایشات همیشگی خود در آزمایشگاه بیمارستان شده‌اید، در صورتی که قبلا این آزمایش‌ها را در یک آزمایشگاه خصوصی انجام می‌داده‌اید.

در موارد فوق این امکان وجود دارد که نتایج آزمایش شما با نتایج قبلی تفاوت قابل توجهی داشته باشند و باعث نگرانی شما شود. بنابراین قبل از مراجعه به پزشک و بدون در نظر گرفتن تمام فاکتورهایی که می‌توانند بر نتایج آزمایش‌های شما اثر منفی داشته باشند، با مشاهده نتایج برگه آزمایش خود احساس نگرانی نکنید.